در دهه‌های اخیر، مفهوم گردشگری از یک فعالیت تفریحی صرف، به ابزاری راهبردی برای توسعه پایدار دیپلماسی فرهنگی و تقویت اقتصاد محلی و ملی تبدیل شده است. در این بین، از ظرفیت‌های کلیدی در کشور ما، ایجاد پیوند میان باستان شناسی و اقتصاد گردشگری است. پیوندی که نه تنها امکان بهره‌برداری خردمندانه از میراث کهن را فراهم می‌کند، بلکه می‌تواند در قالب سیاستهای فرهنگی -اقتصادی سهم بسزایی در رونق گردشگری فرهنگی و درآمدهای پایدار حاصل از آن داشته باشد.
باستان شناسی فراتر از صرف کاوش های علمی و حفاظت، عاملی در جهت معرفی شواهد فرهنگی است. این دانش در بستر کارکردهای نوین خود، به ویژه در تعامل با گردشگری، به ابزاری برای خلق تجربه، تقویت هویت ملی، بازآفرینی فضاهای تاریخی، ترویج آموزش عمومی، دیپلماسی فرهنگی و همچنین توسعه اقتصاد محلی بدل میشود. بسیاری از کشورهای پیشرو در گردشگری فرهنگی، به خوبی این هم افزایی میان میراث ملموس و ناملموس، میان گذشته و اکنون را درک کرده و باستان شناسی را در خدمت برندینگ ملی در جذب گردشگری قرار داده‌اند. ایران به عنوان کشوری با سابقه تمدنی غنی و بیش از یک میلیون محوطه تاریخی بالقوه، ظرفیت عظیمی در این حوزه دارد، که می‌تواند درصد قابل توجهی را در صنعت گردشگری بهره‌برداری نماید.
کمبود سرمایهگذاری در زیرساخت‌های بازدید از محوطه هاو سایت‌های باستانی، ضعف روایتگری جذاب و مردمی برای بازدید از محوطه ها و نیز نگاه غالب حفاظتی که معمولاً مشارکت اجتماعی را محدود می‌سازد، و… از جمله موضوعاتی است که رفع آنها در ارتقای عمیق‌تر باستان شناسی در خدمت اقتصاد گردشگری، به طور قطع تاثیرگذار خواهد بود. استان مازندران، همواره با مولفه‌های طبیعی چون دریا، جنگل و آب و هوای معتدل شناخته شده است، اما واقعیت این است که این سرزمین علاوه بر مقصد طبیعت گردی، خاستگاه تمدن و یکی ز قدیمی‌ترین زیستگاه‌های انسانی در ایران محسوب می‌گردد. کاوش‌های باستان شناسی در دهه‌های اخیر به ویژه در محوطه‌هایی مانند گوهر تپه بهشهر، تپه کلار کلاردشت، ناتل نور، جنت رودبار رامسر، گورستان‌های تاریخی مانند سفید چاه بهشهر، قلعه‌های باستانی در بلده، آمل، سوادکوه رامسر، و… نشان داده‌اند که مازندران از دوران فرا پارینه سنگی ،نوسنگی، دوره‌های پیش از تاریخ و دوره اسلامی همواره زیستگاهی پویا و مهم بوده است. حضور آثار سفالی، ابزارهای سنگی، آرامگاه ها، سازه‌های تدفینی، قلاع نظامی و بقایای معماری کهن، نشان از تداوم زیست فرهنگی، در هزاران سال گذشته دارد.
با وجود این، تاکنون سهم باستان شناسی ر برنامه‌های کلان گردشگری استان مازندران محدود بوده و گردشگران عمدتاً به ساحل،دریا، جنگل وتفریحات فصلی محدود شده‌اند.
در شرایطی که گردشگری طبیعی مازندران به دلیل فشار مضاعف در معرض آسیب‌های جدی قرار دارد، بهره‌گیری از ظرفیت باستان شناسی می‌تواند به شکل‌گیری، الگویی جدید و پایدار در توسعه گردشگری استان تاثیرگذار باشد. از جمله مزایای توسعه این نوع گردشگری ر مازندران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: تنوع بخشی به سبد گردشگری استان و توجه جدی به گردشگری فرهنگی و تاریخی در کنار گردشگری طبیعی، افزایش زمان ماندگاری گردشگر از طریق برگزاری تورهای چند روزه در محوطه‌های باستانی با محتوای علمی- فرهنگی، معرفی مازندران به عنوان سرزمین تمدن‌های کهن علاوه بر مقصد تفریحی، اشتغال زایی در مناطق کمتر شناخته شده با ایجاد اشتغال برای بومیان در قالب راهنمای گردشگر، فروش صنایع دستی، خدمات بوم گردی و روایتگری تاریخی و جذب گردشگران خاص و علمی، از جمله طیف دانشجویان ،محققان و علاقمندان به باستان شناسی و گردشگران فرهنگی خارجی می‌باشند.
البته در این موضوع چالش‌هایی چون ضعف در زیرساخت‌های مناسب در اطراف سایت‌های باستانی، ضعف در روایتگری عمومی مردمی از محوطه‌ها، تخریب تدریجی محوطه‌ها به دلیل حفاری‌های غیر مجاز، توسعه نامتوازن شهری، فقدان و یا ضعف درحفاظت فیزیکی و همچنین، ضعف همکاری سیستماتیک بین باستان شناسان، برنامه‌ریزان گردشگری و جوامع محلی، و… وجود دارد. لذا برای فعال سازی و ارتقای ظرفیت گردشگری باستان شناسی در استان مازندران، تدوین نقشه راه گردشگری باستان شناسی مازندران با مشارکت پژوهشگاه میراث فرهنگی، دانشگاه‌ها و بخش خصوصی، مستندسازی و تعیین اولویت برای محوطه های شاخص باستانی استان جهت حفاظت، مرمت و آماده سازی برای بازدید، ایجاد مسیرهای گردشگری فرهنگی- تاریخی( مثلاً مسیر گوهر تپه، عباس آباد بهشهر، صنایع دستی بهشهر و گلوگاه، و… همچنین، آموزش و توانمندسازی جوامع محلی، راه‌اندازی تورهای تخصصی در حوزه تاریخ و باستان شناسی استفاده از فناوریهای نوین برای جذاب‌سازی تجربه بازدید و نیز جلب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای مرمت و بهره‌برداری گردشگری از محوطه‌ها در چارچوب ضوابط حفاظتی، و… از جمله موارد راهبردی و پیشنهادهای اجرایی می‌باشد.
سخن پایانی اینکه، سرمایهگذاری در حوزه باستان شناسی و تبدیل آن به یکی از ارکان توسعه گردشگری، نه تنها گامی در راستای صیانت از میراث ملی است، بلکه می‌تواند، در قالب یک مدل اقتصادی پایدار، فرصت‌هایی نو برای معیشت مردم، ارتقای جایگاه فرهنگی استان و معرفی دقیق‌تر تاریخ پربار مازندران در سطح ملی و بین المللی فراهم آورد. لذا ضروری است که باستان شناسی به عنوان یکی از مزیتهای راهبردی توسعه گردشگری در استان مازندران، در سیاستگذاری‌های کلان استانی و محلی مورد توجه قرار گیرد.
دکتر مهران حسنی کارشناس ارشد گردشگری پژوهشگر و تحلیلگر سیاستهای توسعه گردشگری
احیای میراث کهن، احیای اقتصاد محلی؛ پیوند راهبردی باستان شناسی و گردشگری در مازندران
اشتراک گذاری این مطلب در :
اخبار روز
