ریشه نماد و نشانه های شیعی در تزویج فرهنگ باستانی و اسلامی

** بنیاد فردوسی از چه سالی آغاز به کار کرد؟
بنیاد فردوسی پویاترین و کوشا ترین بنیاد غیر دولتی ایران است که به بازشناسی مفاخر فرهنگ و هنر و تمدن ایران می پردازد. با فعالیت های گسترده ای که دارد موفق به دریافت مجوزهای خوبی از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در سال 1384 شده است .
اعضای بنیاد فردوسی از سال  1380 موفق به ثبت انجمن پاسداشت مفاخر ایران شدند که به مدیریت میثم موحد فرد بود. اعضای بنیاد از سال 1380 با پیشینه پاسداشت مفاخر ایران کار خود را آغاز کرده بودند که مجوز آن از سوی سازمان ملی جوانان صادر شده بود.
** فعالیت بنیاد در آغاز کار به چه صورت بود؟
بخشی از فعالیت بنیاد مربوط به شاعران مشروطه و موسیقی مشروطه بود که تا به حال در این حوزه اقدام قابل توجهی صورت نگرفته بود. در حوزه مفاخر عرفانی  شیخ رجبعلی خیاط را انتخاب کردیم و به بررسی شخصیت او پرداختیم شیخ حسن علی نخودکی نیز از جمله شخصیت های عرفانی بود که به آن ها پرداختیم  پس از فعالیت در این حوزه ها تصمیم بر آن شد که یکی از مفاخر انتخاب شود و به صورت تخصصی با استادان و پژوهشگران حوزه بپردازیم . بر این اساس حکیم ابوالقاسم فردوسی  انتخاب شد زیرا جامع تمامی دانش ها، آیین ها و فرهنگ ها در شاهنامه گرد هم آمده است که با توجه به اینکه روایت گر داستانی حماسی از ایران باستان است ولی در دل داستان ها آموزه های اسلامی و قرآنی را  شرح می دهد؛ زیرا که فردوسی شخصیتی شیعی و اسلامی است و دارای مقام حکمت می باشد.  در سال 1382 نخستین همایش و کنگره بزرگداشت فردوسی را در دانشگاه خواجه نصیر برگزار  کردیم و نقطه قوتی بود برای راه اندازی بنیاد فردوسی در سال 1384.
** شاخه و شعبه های بنیاد فردوسی در کجا هستند؟
شاخه های بنیاد فردوسی در تهران و مشهد است. یکی از بنیانگذاران بنیاد فردوسی دکتر محمد طوسی وند بودند که پزشک بودند و در روستای پاژ به دنیا آمده بودند و به دلیل علاقه ای که به شاهنامه داشتند وارد این حوزه شدند.
** اهداف اولیه بنیاد چه بود؟ آیا محقق شد؟
در سال های آغازین فعالیت بنیاد، سعی در شناساندن پاژ که محل تولد فردوسی است داشتم و اغلب با این نام در مراسم مربوطه  شرکت می کردیم. در حال حاضر اغلب مردم واقفند که محل تولد فردوسی روستای پاژ بوده که در منطقه طوس قرار دارد. در سال های ابتدایی درخواست احیای زادگاه فردوسی را دادیم که در اساسنامه نیز ذکر شده است پیشتر از آن نیز این دستور توسط رهبر داده شده بود. پس از  دریافت مجوز رسمی از سازمان میراث فرهنگی تمام تلاش خود را وقف معرفی فعالیت های بنیاد کردیم و به تناسب آن هرساله فعالیت های گسترده ای در طول سال در پاسداشت فردوسی و شاهنامه  داریم.
** برای آشنایی مخاطبان با فعالیت بنیاد چه کردید؟
اهداف و فعالیت های بنیاد توسط رسانه ها و نشریات و تلویزیون به مخاطبان ارائه شد وهدف بنیاد از انجام این کار شناساندن شاهنامه به عنوان دانش نامه ایرانیان بود که تمدن ایران و اسلام را به یکدیگر پیوند می دهد در حقیقت انجام کار تحقیقی و تحلیلی اولویت بنیاد فردوسی بوده است همراهی شاهنامه پژوهان موفق و ماهر در این فعالیت کمک شایانی به پیشرفت مجموعه کرد. بزرگداشت های فردوسی تنها منحصر به اردیبهشت ماه نبوده و البته به مدت یک ماه  برنامه های بنیاد برگزار می شود. در حال حاضر پس از 11 سال فعالیت و 11 دوره بزرگداشت در داخل و خارج از کشور با همکاری و رایزنی های بنیاد فردوسی و ادب دوستان در کشورهایی از قبیل فرانسه، آلمان، اتریش، روسیه، بوسنی، قزاقستان ، کره، کویت و … برنامه هایی برای فردوسی شاهنامه و مفاخر برگزار شد.
** اقدامات بنیاد فردوسی را در خصوص ثبت هزاره شاهنامه توضیح دهید؟
هزاره شاهنامه یکی از پیشنهاد های بنیاد فردوسی است که در سال  2011 – 2010 در یونسکو به نام ایران ثبت جهانی شد که به همت و تلاش بنیاد فردوسی انجام شد. بنیاد فردوسی با عنوان سازمانی مردم نهاد وارد شد و با توجه به فعالیت های برون مرزی و داخلی که داشت در جمع ادب دوستان جهان شناخته شده بود.
**پس از ثبت در یونسکو چه شد؟
پس از ثبت هزاره شاهنامه کرسی های شاهنامه پژوهی در برخی از دانشگاه ها به شاهنامه تعلق گرفت، برخی نام گذاری ها در کتابخانه  و تالارها انجام شد.  برخی از این اقدامات با تلاش بنیاد فردوسی انجام شد ماننده موزه بزرگ پرگامون در برلین آلمان و برخی دیگر به صورت خودجوش از سوی علاقه مندان انجام شد.
**فضای شهر برلین و نیز برگزاری مراسم چطور بود؟
با حضور بنیاد فردوسی در یونسکو بخش اعظمی از فضای تبلیغاتی شهر برلین بدون اطلاع ایرانیان به تبلیغ هزاره شاهنامه از سوی وزارت فرهنگ آلمان اختصاص یافته بود که این نشانه اقدام موثر رسانه ها و اطلاع رسانی های مفید داخلی بوده است براساس اعلام یونسکو هزاره شاهنامه یکی از برترین فعالیت های کل دنیا بوده است.
ثبت هزاره شاهنامه در برلین به همت بنیاد فردوسی و وزارت ارشاد اسلامی و با همکاری وزارت فرهنگ آلمان انجام شد. موسیقی شاهنامه و نقالی بانوان از کارهای ارزشمند بنیادفردوسی در یونسکو بود.
**چطور به فکر ثبت هزاره شاهنامه افتادید؟
با توجه به یگانه گاهشمار پایانی شاهنامه 19 یا 25 اسفندماه به عنوان روز سرایش شاهنامه یاد می شود بنیاد فردوسی با تفسیر دو بیت از پایان شاهنامه ثبت جهانی هزاره سرایش شاهنامه را به نام خود ثبت کرد. و این ثبت جهانی  بهانه ای برای برگزاری همایش های مختلف در سال های بعد و در داخل و خارج از ایران شد.
بنیاد فردوسی با کمک استاد فریدون جنیدی تاریخ سرایش شاهنامه را از داخل اشعار استخراج کرده است که البته مخالفت بسیاری را نیز برانگیخت.
سرآمد کنون قصه یزدگرد             به ماه سپندار و روز ارد
زهجرت شده پنج هشتاد بار                           که پیوستم این نامه نامدار
ایده نگاشتن شاهنامه فردوسی که پیوند دهنده اسلام و فرهنگ ایرانی است در این دو بیت بسیار روشن و آشکار است. در خصوص سرایش شاهنامه برخی می گویند که واژه عربی در شاهنامه وجود ندارد در صورتی که شاهنامه بیش از 8 هزار واژه دارد که حدود هزار واژه آن عربی و قرآنی است. فردوسی در دیباچه اظهار می دارد که من مسلمان و شیعی هستم. البته  برخی نیز او را دارای گرایش های زرتشتی می دانند که غلط است.  گاه شمار خورشیدی باستانی و هجری قمری در هم آمیخته و در شاهنامه ذکر شده است. فردوسی می گوید من شاهنامه را زمانی سرودم که از هجرت پیامبر اسلام 400 سال گذشته است  و در روز 25 اسفندماه نیز می باشد.
**  درخصوص ایده سرایش شاهنامه برایمان توضیح دهید.
دو دانش نامه ایرانیان در زمان اسکندر مقدونی سوزانده شده و به سرقت می رود و در حقیقت فردوسی و گروهی که به او در سرایش شاهنامه کمک کرده اند قصد تدوین دانش نامه ای دیگر را داشتند که با هزینه شخصی و کمک هایی که از حاکمان خراسان دریافت می کردند در این مسیر گام بر می دارند. بالغ بر یک روستا برای سرایش شاهنامه هزینه شده است . فردوسی دانشمندان را از سراسر دنیا دعوت می کرد و به جمع آوری تاریخ شفاهی می پرداخت و داستان های پهلوی و اوستایی را به کمک همسرش جمع آوری و ترجمه  می کرد. در حقیقت سرایش شاهنامه توسط یک گروه علمی و فرهنگی انجام شد و در آخر نیز فردوسی  مغضوب محمود غزنوی قرار گرفت زیرا کتابش را به او تقدیم نکرده بود.
** چطور به فکر ثبت جهانی هنر نقالی افتادید؟
راهبری هزاره شاهنامه یکی از اقدامات ارزشمند بنیاد فردوسی است . ثبت جهانی هنر نقالی اقدام بعدی بنیاد فردوسی بود که با همکاری خانه تئاتر و مرکز هنرهای نمایشی و سازمان میراث فرهنگی و بنیاد فردوسی انجام شد. بنیاد فردوسی همچنان در حال ترویج  این هنر در داخل و خارج از کشور است.
** همکاری بنیاد فردوسی و فدراسیون هنرهای رزمی به چه شکل بود؟
ثبت آیین های پهلوانی در یونسکو نیز از اقدامات دیگری بود که بنیاد فردوسی در آن شرکت کرد و این آغاز همکاری های بنیاد و فدراسیون هنرهای رزمی بود تفاهم نامه ای برای انجام فعالیت های فرهنگی جهت شناساندن هنر پهلوانی در ایران و جهان با فدراسیون هنرهای رزمی امضا شد و همکاری بنیاد آغاز شد.
بسیاری از برنامه های آسیایی و اروپایی در ثبت آیین ملی پهلوانی موثر بود. احیای گروه موسیقی و هنری ضرب و نقل جهت اجرا در مجامع بین المللی نیز یکی از دستاوردهای این همکاری بود . این گروه از هزینه های اندکی برخوردارند که به نقل داستان های شاهنامه و مذهبی می پردازند و در جشنواره ها و سوگواره های داخلی و خارجی  شرکت میکنند.
**بنیاد فردوسی برای اهالی فرهنگ و تازه واردان به این حوزه چه اقدامی داشته است؟
بنیاد فردوسی تلاش زیادی کرد تا علاقه مندان و دانشجویان این رشته در ارتباط با استادان این عرصه محدودیت نداشته باشند و به راحتی از تجربیات استادان خود بهره ببرند. بنیاد فردوسی به دلیل نداشتن بودجه رسمی و باتوجه به پیگیری ها هیچ گاه از ساختمان و فضای به خصوصی بهره مند نبوده است.
** بنیاد فردوسی بیشتر بر چه موضوعی از شاهنامه تمرکز دارد؟
فعالیت بنیاد فردوسی در حوزه شاهنامه پژوهی با محوریت موسیقی شاهنامه بسیار گسترده است و با توجه به اینکه پیش از این نیز بر موضوع نقالی شاهنامه پرداخته شده اما موسیقی آن فراموش شده که بنیاد فردوسی اقدام موثری در بررسی این موضوع انجام داده است.
** در زمینه آموزش به کودکان و نوجوانان چطور عمل کردید؟
فعالیت دیگر بنیاد، تئاتر و شاهنامه است که با کمک بزرگانی از عرصه تئاتر به فعالیت در این حوزه پرداخته است.
دوره های آموزشی مرشدی زورخانه و انتخاب مرشد برتر  با همکاری بنیاد فردوسی و فدراسیون پهلوانی برگزار شد در یکی از دوره هایی که هم آموزشی و هم مسابقه ای بود مربوط به حماسه خوانی شاهنامه بود که از دوره نوجوانی تا پیشکسوتی در آن شرکت می کردند.
**بنیاد در ساخت تندیس هم به صورتی متفاوت عمل کرد، در این خصوص برایمان توضیح دهید؟
در حوزه تندیس سازی کارهای ارزشمندی انجام شد بنیاد فردوسی در سه جا سه تندیس از فردوسی ساخت که متفاوت از تندیس  ساخته شده آقای ابوالحسن صدیقی بود زیرا کار بسیار جا افتاده ای بود که همچنان بعنوان شناسنامه چهره ای فردوسی است. بنیاد فردوسی هم تنها نشان ملی است که ثبت رسمی گرفته و چهره گرافیکی ای از فردوسی به همراه نستعلیق بنیاد فردوسی به ثبت جهانی رسیده است.  این تندیس ها به سه کشور هدیه داده شده که توسط آقای اسفندیاری و همکاری بنیاد فردوسی انجام شده است.  در هفته هنر شاهنامه در بوسنی که با رایزنی فرهنگی حضور داشت تندیس فردوسی و خیام در یک هفته ساخته شد که به موزه سارایه‌وو اهدا شد و بنیاد فردوسی نیز در آن حضور فعال داشت.
** بنیاد در حفظ هنر نقاشی قهوه خانه ای چه کرد؟
نقاشی قهوه خانه ای از دیگر حوزه هایی بود که بنیاد فردوسی علاقه مند به پیشبرد آن بوده است استاد منصور وفایی یک تنه به اندازه تمامی نقاشان معاصر ما در زمینه نقاشی قهوه خانه ای و ارتقای آن در انتخاب جاذبه ها ورنگ های جالب تر فعالیت کرده است که متاسفانه حمایت و استقبالی از آن صورت نگرفت.  هنر نقالی نیز در مرز خطر ثبت شد و در حال حاضر خانواده ها از استادان در خواست آموزش به کودکان و نوجوانان خود را دارند.
** شاهنامه و محیط زیست چطور شکل گرفت؟
مجموعه خورشید سبز با 25 هزار عضو در زمینه حفظ محیط زیست در محدوده خراسان فعالیت ارزشمندی دارد که فعالیت اخیر بنیاد با مشارکت با این مجموعه انجام شده است. همایش ملی با موضوع شاهنامه و محیط زیست برگزار شد که از سوی دانش آموزان با استقبال مواجه شد.
** تهیه دانش نامه فرهنگ پهلوانی را چطور می بینید؟
دانش نامه فرهنگ پهلوانی ورزش ایران را از نظر فرهنگی در میراث مکتوب بررسی می کند. در شاهنامه فردوسی انواع ورزش های پهلوانی از قبیل اسب دوانی، شنا، قایق رانی، مشت زنی و تیراندازی  و چوگان وجود داشته است.  در خصوص دانش نامه شاهنامه فردوسی هم با توجه به ردپای دوره های مختلف تاریخی در شاهنامه ایده های مفیدی ارائه شده است.
** یکی از اقدامات بنیاد برای نوجوانان و کودکان بازی های رایانه ای بود. آیا از آن استقبال شد؟
در حوزه تولید بازی های رایانه ای و پویا نمایی تولیدات ارزشمندی با همکاری و مشاوه بنیاد فردوسی ارائه شده که مورد استقبال قرار گرفت و در مرحله باز تولید و نیز تولید مراحل بعدی بازی ها نیز موفق بود.
** اقدام دیگری برای این گروه سنی داشتید؟
چاپ کتاب های ویژه شاهنامه با شعرها و تصاویر کودکانه و جذاب از جمله اقداماتی است که در محدوده سنی کودکان و نوجوانان انجام شده است .
تربیت مرشدهای نوجوان و نقالان نوجوان با همکاری بنیاد فردوسی و فدراسیون پهلوانی از جمله اقدامات بنیاد فردوسی است.
**داستان سیاوش و شباهت های آن با اسطوره ها و داستان های اسلامی را چطور ارزیابی میکنید؟
یکی از ویژگی های داستان های شاهنامه در بهره گیری از مفاهیم دینی است که در داستان سیاوش و سودابه داستان یوسف و زلیخا ( البته با تعابیر بسیار زیبا و پاک ) تداعی می شود که محوریت  داستان از قرآن گرفته شده است و مسائل ناپسند اخلاقی در قالب تعابیری بسیار زیبا و عفیف بیان می شود. سیاوش در داستان دیگری به مانند حضرت ابراهیم یا زرتشت باید از آتش عبور کند. مرگ سیاوش که شبیه به شهادت حضرت زکریا است. مقابله با ظلم از سوی سیاوش و امام حسین جزو تشابهات آنهاست.
** فراموش شدن این تشابهات و ریشه های فرهنگی از چیست؟
نادیده گرفتن 1400 سال فرهنگ ایران اسلامی در پژوهش های پژوهشگران از جمله مشکلاتی است که پژوهشگران اسلامی و فرهنگی با آن مواجه هستند این نادیده گرفتن های فرهنگی و مذهبی منجر به ایجاد اختلافاتی شده است که فرهنگ و مذهب را با مشکل مواجه خواهد کرد. البته برخی از آیین های ایران باستان که تحریف شده و خشونت گرایانه هستند نیز قابل استناد نیستند .
** موسیقی و ریشه فرهنگی مذهبی آن را چطور ارزیابی میکنید؟
در خصوص موسیقی برخی معتقدند که اسلام با موسیقی مخالف است اما می بینیم که پیامبر اسلام  توصیه کرده است که در مراثی از  آن بهره گیری شود. به عبارت دیگر حرکت منظم دسته های عزاداری و موسیقی ای که در حرکت آنها وجود دارد خود گواه این موضوع است.
موسیقی که در حال حاضر اغلب با آن مخالفت می شود در فضاهای خیابانی که به منظور سوگواری اجرا می شود آزادانه در حال اجرا است. حرکت های چرخشی و رقص های محلی در نواحی مختلف نشانه بهره گیری آنها از موسیقی در مراسم و آیین های مختلف است.
موسیقی در اذان و سوگواره ها و عروسی ها و بزم و رزم نیز وجود دارد.
** استفاده از نمادها در آیین ها و سوگواره ها را چطور می بینید ؟
نمادهایی که در حال حاضر وجود دارد و با آن برخورد تحلیلی نمی شود اغلب نمادهایی هستند که در فرهنگ ایرانی ریشه دارند. حضرت عبدالعظیم حسنی در برخورد با ایرانیان از استفاده بیش از حد آن ها از نمادها شکایت می کرد.
البته برخی از نمادها غلو آمیز شده اما علمای اسلامی همیشه در حال کاهش این استفاده ها از دین بودند و از  برخورد قاطعانه با آن خودداری می کردند.
علم نشانه پرچم است و تاکنون به چرایی و چگونگی اختصاص این نمادها پرداخته نشده این نمادهای آیینی در صورتی که تحقیق و پژوهشی در آن انجام شود قادر به ثبت نیز خواهد بود.
**سخن آخر:
اعضای بنیاد فردوسی در کنار بزرگان ادب و فرهنگ ایران فعالیت کردند و هدف آنها  کسب شهرت و قدرت و ثروت نبوده زیرا انجام کارهای فرهنگی باید همراه با عشق و علاقه انجام شود که در جای دیگری قابل ادراک
نیست.
صالح و طالح متاع خویش نمودند          تا که قبول افتد و که در نظر آید